भरतपुर सपना (Bharatpur Dream)

             संस्कृतमा “पुरम्” को अर्थ  सुसंस्कृत, सभ्य, र समृद्ध नगर हुन्छ | पुरम् बाट पुर भएको हुनाले त्यस्तो खालको समृद्ध नगरको परिकल्पना गर्दा कुनै धातुमा “पुर” प्रत्यय जोड्न उपयुक्त हुन्छ | यस सोच भित्र चितवन जिल्लाको प्राय सबै भूभाग, नवलपुर जिल्लाको धेरै भूभाग तथा मकवानपुर र तनहुँको केहि भू-भागहरु पर्दछ यद्यपी भरतपुर महानगरपालिका क्षेत्र नै भविष्यमा मूल मेरुदण्ड रहने तथा यो महानगरपालिका राष्ट्रिय राजनीतिको चर्चाको केन्द्रमा पनि रहिरहेको हुनाले यसलाई “भरतपुर सपना” भनिएको छ |

नेपालको विभिन्न शहरी विकास सम्बन्धि बहसहरुमा देशको राजधानीमा नियमित जस्तो हुने राजनीतिक क्रियाकलापहरु (बन्द, हड्ताल, आमसभा, विरोध आदि) ले आर्थिक गतिबिधिहरुलाई सकेसम्म असर नगरोस् भनि एक ठुलो वैकल्पिक आर्थिक केन्द्र विकास गर्नुपर्ने विषय उठि रहने गर्दछ | लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यताहरु बोकेको देशहरुमा त् झन् देशको राजधानी जस्ता ठाउँहरुमा हुने राजनीतिक गतिविधिहरुलाई स्वभाविक पनि मानिन्छ | आर्थिक गतिविधिहरुलाई सुचारु राख्न कतिपय विकशित तथा विकासशील देशहरुमा औपचारिक या अनौपचारिक तवरले देशको राजनीतिक राजधानी  (Political Capital) र आर्थिक राजधानी (Financial Capital) फरक फरक ठाउँमा राखिने गर्दछ | हाम्रो छिमेकी मित्रराष्ट्रहरु भारत र चिन नै यसका उदाहरणहरु हुन् | नेपालको सन्दर्भमा पुर्व-पश्चिम, उत्तर दक्षिण लगभग  मध्ये भूभाग, सबैतिरबाट तुलनात्मक सहज पहुँच र नदिहरुलाई उपयोग गरि नदि किनारा शहरी विकास (Riverfront Urban Development) गर्न सकिने ठाउँहरु मध्ये चितवन (भरतपुर) नै सबैभन्दा देशको उत्तम ठाउँमा रहेको देखिन्छ | चितवन आसपासका क्षेत्रहरुलाई समेटी एक समुन्नत, सभ्य र सम्बृद्ध शहर निर्माण गर्ने उदेश्य राखी बृहत “भरतपुर सपना” प्रस्तुत गरिएको छ  |         

देशको लगभग मध्ये भागमा रहेको चितवन नेपालको एक महत्वपुर्ण रणनैतिक स्थानमा रहेको जिल्ला हो | बहुसख्यक नेपालीहरुलाई तुलनात्मक रुपमा सहज पर्ने स्थानमा रहेको तथा भौतिक पूर्वाधार पनि विकशित हुदै गरेको हुनाले अन्य जिल्लाहरुबाट बसाईसराई भएर चितवन जाने संख्या ठुलो छ | समग्र चितवन जिल्लालाई पहिले नेपालको  ७६ औँ जिल्ला र अहिले ७८ औँ जिल्ला पनि भनिन्छ | यो जिल्लामा उत्तरबाट बहने नारायणी नदि  र पूर्वबाट बहने राप्ती नदीले बेलाबेलामा दुख दिए पनि उपयुक्त तटबन्ध गरि नहर तथा नदिसंगै शहरी सभ्यता विकास गरेर सिचाई, मनोरन्जन, ब्यापार तथा पर्यटन जस्ता कुराहरु प्रवर्धन गर्न सकिन्छ | समथर जमिन, पुर्व पश्चिम लगभग मध्य भूभाग, उत्तर दक्षिण सहज पहुँच, घना बन जंगल सहितको निकुन्ज क्षेत्र,  दुई ठुला नदिहरु (नारायणी र राप्ती) को अवस्थिति, ऐतिहासिक सम्पदाहरु विहिन  र समग्रमा अत्यन्त सम्भावनाहरु बोकेको हुनाले चितवन (भरतपुर) लाई भबिष्यमा देशको मुख्य आर्थिक केन्द्रको रुपमा विकाश गर्न उपयुक्त हुन्छ | जसरी भारतमा दिल्ली र मुम्बई, चिनमा बेजिङ र सांघाई, अमेरिकामा वासिंगटन डी सि र न्युयोर्कको पहिचान छ त्यसैगरी नेपालमा पनि काठमाडौं र भरतपुरको पहिचान बनाउन सकिन्छ | यसको लागी दीर्घकालीन र दिगो शहरी विकासको योजना निर्माणमा प्रसस्तै ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ | शहरी विकाससंग सम्बन्धित स्वदेशी या विदेशी विज्ञहरु संलग्न गराई योजना बनाउने र सोहि अनुसार कडा अनुसासनका साथ काम अगाडी बढाउन सक्ने हो भने चितवनलाई देशकै नमुना आर्थिक केन्द्रको रुपमा विकास गर्न सकिन्छ | देशकै महत्वपूर्ण स्थानमा रहेको भूभागमा हतारमा केहि गरेर देखाउने भन्दापनि दीर्घकालीन योजना निर्माण र योजना अनुसारको क्रमगत विकासमा ध्यान दिनु महत्वपूर्ण हुन्छ | चिनको ग्वान्जाउ शहर स्थित पर्ल नदि किनारामा रहेको जुजिङ न्यु टाउन, बेलायतको थेम्स नदि किनारामा रहेको लन्डन शहर, इजिप्टको नाईल नदि किनाराको कायरो शहर,  फ्रान्सको रोन नदि किनारको लियोन शहर, भारतको गुजरात स्थित सावरमती नदि किनाराको अहमदावाद शहर  जस्ता नदिको किनारमा अबस्थित तथा प्रसस्त समुन्द्री तटीय शहरहरुको उदाहरण लिएर नारायणी र राप्ती नदीलाई उपयोग गरि चितवन राष्ट्रिय निकुन्जको संरक्षण सहित भरतपुरको विकास योजना बनाउनु पर्दछ | लगभग देशको केन्द्रमा रहेको हुनाले समग्रमा यो क्षेत्रको विकासले नेपालको पुर्व-पश्चिम तथा उत्तर-दक्षिण  भागको विकासमा एक प्रकारको बल (Impetus)  पैदा गर्दछ|    

Lyon, Rhone River, France

  

Zhujiang New Town, Pearl River, Guanzhou

London, Thames River, UK

Cairo, Nile River, Egypt

बृहत अध्ययन, अनुसन्धान सहित योजना निर्माण गर्नको लागि हाललाई केहि महत्वपूर्ण कुराहरु पहिचान गरिएको छ |

१)   राष्ट्रिय/अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका शहरी विकास विज्ञहरु समिल्लित अध्ययन समूह तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका कन्सल्टेन्टहरु प्रयोग गरि भविष्यमा देशको प्रमुख आर्थिक केन्द्र/राजधानी (Financial Capital) हुने गरि दीर्घकालीन तथा दिगो शहरी बिकास योजना बनाउने |

२)   दाउन्ने पुर्व,  हेटौंडा पश्चिम, राप्ती नदि उत्तर, शिवालिक पहाड दक्षिणको भूभागलाई बृहत चितवन (Greater Chitwan) को अबधारणा अनुरुप विकास गर्ने | बृहत भू-उपयोग नीति ( Land Use Policy) बनाउने |

३)   देवघाट देखि त्रिबेणीसम्म नारायणी नदि तटबन्द संगै बृहत नदि किनारा विकास परियोजना बनाई “नदिसंगै सभ्यता विकास”  कार्यक्रम ल्याउने|

-          नदिको स्वच्छता, सुन्दरता र सरसफाईमा निरन्तर ध्यान दिने |

-          जल-मनोरन्जन, जल-यातायात विकास गर्ने |  

-          नारायणी नदीको दायाँबायाँ मनोरन्जन स्थलहरु जस्तै Fun Park, Water World,  जस्ता ठाउँहरु  विकाश गर्ने |

-          सार्वजनिक-नीति साझेदारी (Public Private Partnership) मोडेल अनुसार गरि नदि किनारा विकास कार्यक्रम ल्याई नारायणी नदि वरपर शहर विकास गर्ने  |

-          नदिको किनाराका स्थलहरुमा अन्तर्राष्ट्रिय चेन होटेल (International Chain Hotel), आई.टि. पार्क (IT Park) हरु विकाश गर्ने | राष्ट्रिय/अन्तर्राष्ट्रिय सफ्टवेयर कम्पनीहरु तथा बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरुको सम्पर्क कार्यालयहरु खोल्न चितवनमा प्रोत्साहन गर्ने |

-          नदि संगै सभ्यता विकास कार्यक्रममा व्यापार, हस्पिटालिटी, मनोरन्जन, तथा आई. टि. संग सम्बन्धित कम्पनीहरुलाई नदि किनाराका क्षेत्रहरुमा विशेष महत्वका साथ स्थापित गर्ने |

-          अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र, सांस्कृतिक केन्द्र तथा व्यापार प्रदर्शनी केन्द्रहरु निर्माण गर्ने|

Sabarmati Riverfront, Gujarat, India

४)   मनहरी देखि गोलाघाट सम्म राप्ति नदि किनारामा आवस्यकता अनुसार तटबन्द निर्माणसंगै पर्या-पर्यटन (Eco-Tourism) विकासका कार्यक्रमहरु ल्याउने |

-          राप्ति नदि किनारामा अन्तराष्ट्रिय स्तरको बन्यजन्तु सफारी पार्क / जियोलोजिकल पार्कहरु निर्माण गर्ने|

-          वातावरण, कृषि, बनस्पति तथा बन्यजन्तु अनुसन्धान केन्द्रहरु विकाश गर्ने |

-          उच्चस्तरीय रिसोर्टहरु योजनाबद्ध रुपमा विकास गर्ने |

-          ध्यान तथा योगा केन्द्रहरु विकास गर्ने |

-          जंगल सफारी मार्गहरु विकास गर्ने |

-          विश्वविध्यालय सहर (University Town) विकास गर्ने |

-          जेष्ठ नागरिकहरुको लागी कम्युनिटी होमहरु विकास गर्ने | 

Rhino, Chitwan, Nepal

५)   गुरु योजना नबनुन्जेल भरतपुर महानगरपालिका, रत्ननगर नगरपालिका तथा नारायणी सिमाना पर्ने नवलपुर जिल्लाका नगरपालिकाहरुमामा अत्यावश्यक निर्माण बाहेक हाल भैरहेको जग्गाको जथाभावी खण्डिकरण, भवन तथा भौतिक संरचना निर्माण कार्यहरु रोक्ने |  

६)   उपयुक्त स्थान पहिचान गरेर नारायणी नदीमा चितवन र नवलपुर जोड्ने गरि आधुनिक फराकिला पुलहरू बनाउने |  

७)   नारायणी र राप्ति नदीलाई जोड्ने गरि उपयुक्त स्थानहरु पहिचान गरि नहर विकास गर्ने | नहरको दायाँबायाँ हरियाली वस्तीहरु विकास गर्ने | नहर भित्र जल यातायात विकास गर्ने |

Giethoorn Village, Netherlands

८)   चितवनलाई ठोरी मार्ग र त्रिवेणी मार्ग प्रयोग गरि भारतसंग जोड्ने | दुई देश जोड्ने यातायात संजाल निर्माण गर्दा निकुन्ज र जंगल क्षेत्र भित्र पर्ने भूभागमा बन्यजन्तु मैत्री सडक (जस्तै:  फ्लाई ओभर) निर्माण गर्ने |

९)   भविष्यमा निकुन्ज क्षेत्र विस्तार गर्नुपर्ने हुन सक्नाको कारणले माडी क्षेत्रमा ठुला रणनैतिक संरचनाहरु निर्माण नगर्ने |

१०)                 भरतपुर विमानस्थललाई स्थानान्तरण गरि २४ सै घण्टा चल्ने गरि पश्चिम चितवन या नवलपुर जिल्लाको उपयुक्त स्थलमा लैजाने | हालको विमानस्थल क्षेत्रलाई “अन्तर्राष्ट्रिय ब्यापार केन्द्र (International Trade Center) या खुला क्षेत्रको रुपमा विकास गर्ने |

११)                 त्रिबेणी-मेघौली-भरतपुर-हेटौडा हुँदै प्रस्तावित निजगड अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सम्म मेट्रो सहित द्रुतमार्ग निर्माण गर्ने | सो मार्गलाई काठमाडौं- निजगड द्रुतमार्गसंग जोड्ने |

१२)                 पुण्यभूमि देवघाटको गुरु योजना बनाई हिन्दु धर्मको विशेष अन्तरराष्ट्रिय धार्मिक, पर्यटकीय तथा सांस्कृतिक केन्द्रको रुपमा विकास गर्ने | देवघाटमा संस्कृत विश्वविध्यालय खोल्ने | 

१३)                 चितवन-नवलपुर समेटिने गरि मेट्रो, ट्राम जस्ता यातायातका पूर्वाधार विकास गर्ने| दीर्घकालीन सोच राखी प्रसस्त अधिकार क्षेत्र (Right of Way) हुने गरि Inner तथा Outer Ring Road विकास गर्ने | 

१४)                 चितवन राष्ट्रिय निकुन्ज, बनक्षेत्र तथा बन्यजन्तुको निरन्तर संरक्षण कार्यक्रमहरु ल्याउने | निकुन्ज तथा जंगल क्षेत्र भित्र सडक या अन्य संरचनाहरु बनाउँदा बन्यजन्तु मैत्री संरचना बनाउने |

Tiger, Chitwan, Nepal

१५)                 पुर्व चितवनको दक्षिणी भू-भाग भण्डारा देखि टिकौली जंगल सिमाना सम्मको भाग, पश्चिम चितवनको भित्रि भूभाग (चनौली वरपरको क्षेत्र) तथा नवलपुर को उपयुक्त स्थानलाई व्यवसायिक कृषि क्षेत्रको रुपमा विकास गर्ने |

Commercial Farming

१६)                 भविष्यको शहरीकरणलाई विचार गरि हाल भएका सार्वजनिक स्थलहरुको संरक्षण गर्ने तथा वस्ती भित्र प्रसस्त खुला क्षेत्रहरु बढाउन कार्यक्रमहरु ल्याउने |

१७)                 अन्तरराष्ट्रिय मापदण्ड अनुसार वस्ती भित्रका तथा मुख्य सडकहरुको मापदण्ड बनाई कडा रुपमा लागु गर्दै जाने|

१८)                 बिजुली, टेलिफोन, खानेपानी लगायत घरभित्र सम्म ल्याउनुपर्ने सेवा या सुविधाहरुलाई  भूमिगत मार्ग प्रयोग गर्ने | सडक विस्तार र निर्माणसंगै बिजुली र टेलिफोनको लागी भूमिगत डक्टहरु निर्माण गर्ने |   

१९)                 उपयुक्त स्थान पहिचान गरि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका खेलमैदानहरु, कबड हलहरु निर्माण गर्ने |

२०)                 भारत, अन्य दक्षिण एसियाली मुलुकहरु तथा प्रस्तावित निजगड एअरपोर्ट नजिक पर्ने हुनाले भरतपुरलाई मुक्त व्यापार क्षेत्र (Free Trade Zone) को अवधारणामा विकास गर्ने |

२१)                 नेपालको पहिचान झल्कने केहि ल्याण्डमार्क (Landmark) हरु निर्माण गर्ने |

२२)                 विदेशी नागरिकलाई यो क्षेत्रमा ब्यापार, व्यवसाय खोल्न तथा काम गर्न आउनको लागी  सहज भिसा उपलब्ध गर्ने | उनीहरुको सहज बसोबासको लागी सजिलैसँग अपार्टमेन्टहरु खरिद बिक्रि गर्न सक्ने सुविधा दिने |   

       भरतपुर सपना (Bharatpur Dream) भित्र धेरै स्थानिय निकायहरुको क्षेत्र पर्ने, वाग्मती प्रदेश तथा गण्डकी प्रदेशको भू-भाग पर्ने र आफैंमा एक बृहत्तर सोच भएकोले तिनै तहका सरकारको  सहभागिता र समन्यय हुनुपर्दछ | बृहत चितवन अधिकार क्षेत्र हुने गरि तत्काल संघीय सरकारको मातहतमा एक अधिकार प्राप्त विकास प्राधिकरण खोल्नु पर्दछ, र उक्त प्राधिकरणले बहस, अध्ययन, अनुसन्धान तथा योजना निर्माण देखि लागु गराउने सम्म सबै कुराहरुको समन्यय गर्नेछ | 

-          ई. दिनेश चन्द्र पन्थी

पुर्व उपमहासचिव

नेपाल इन्जिनियर्स एशोसियसन

सगरमाथाको काखबाट

    

      नेपाल टेलिकममा सेवा शुरु गरेको लगभग तेह्र वर्ष पछि पहिलो पटक व्यवस्थापनले काठमाडौं बाहिर जाने प्रस्ताव गरेपछि कार्यालय प्रमुखको रुपमा ओखलढुंगा जाने निर्णय गरियो | हिमाली  तथा पहाडी जिल्लाहरुमा कम्पनीको सेवा सुविधा विस्तारमा योगदान गर्न सकिने, लुक्ला, नाम्चे, खुम्जुङ लगायतका हिमाली भेगहरु घुम्न पाइने, कार्यालय संचालन सम्बन्धि नविन अनुभव हुने तथा सेवाको  शुरुवात देखि काठमाडौं बाहिर नबसेको बिषयमा पनि उत्तर दिन सकिने जस्ता कुराहरु सोचेर बाहिर जाने निर्णय त गरियो तर ओखलढुंगा मेरो लागी युगकवि सिद्दिचरण श्रेष्ठले रचना गर्नुभएको “मेरो प्यारो ओखलढुंगा” कविताको बर्णन बाहेक सर्वथा अपरिचित थियो |  पूर्वी पहाडमा रहेको ओखलढुंगा मेरो मानसपटलमा सुदुर क्षितिजको कुनै विकट जिल्ला मात्र थियो | एकातिर  परिवार, साथीभाई र काठमाडौंको फराकिलो व्यावसायिक नेटवर्क चटक्क छोडेर दुर्गम जिल्लातिर लाग्न खोज्नु निकै ठुलो चुनौती थियो भने अर्कोतिर जागिरे जीवनको वाध्यता | २०७७ भाद्र २१ गते केन्द्रिय प्रसासनबाट सरुवाको पत्र बुझेपछि मनमा एक प्रकारको छटपटी शुरु हुन थाल्यो | सोलुखुम्बु, खोटाङ, ओखलढुंगा जस्ता नितान्त अपरिचित जिल्लाहरुमा आगामी दिनहरु कसरी बित्लान्; परिवारहरुको  व्यबस्थापन कसरी गर्ने होला; अहिले सम्म अनुभव नभएको कार्यालय प्रमुखको जिम्मेवारी कसरी बहन गर्ने; लामो समय काठमान्डौ बसेर बनेको व्यावसायिक सम्बन्धहरु कसरी व्यवस्थित गर्ने भन्ने  जस्ता कुराहरु मनमा खेलि नै रहन्थे | अनेक बेचैनीहरुका बिच कोरोनाको वैश्विक महामारीबाट भने सुरक्षित रहन सकिन्छ कि भन्ने आशा चाँही थियो | सरुवाको पत्र बुझेको दिन नै छोरी स्मारिकाको आपतकालीन अपेंडिक्सको अपरेसन गर्नुपरे पछि त् झन एकदम नरमाइलो पनि लाग्यो, एक प्रकारको त्रास, शंका र बेचैनीले भरिएको थियो | महामारी र  पारिवारिक समस्याको बिचमा भएको मेरो सरुवाको बिषयलाई लिएर कार्यालय भित्र बाहिरका साथीहरु बिचपनि निकै नै खुल्दुली भयो| कतिपय निकट साथीहरुमा त कार्यालय भित्रको सम्बन्धलाई लिएर अनेकन शंका उपशंका पनि भएको थियो | जे जति कुराहरु भएपनि २०७७ असोज १३ गते ओखलढुंगा हिड्ने निर्णय गरें |

    करिव पाँच महिनाको लगातारको बन्दाबन्दीबाट पहिलो पटक काठमाडौं बाहिर निस्किएको दिन भने बाटोमा देखिएका हरियाली, खोलानाला, खुलेको मौषम तथा शरद ऋतुको स्वछन्दताको कारणले  जेलमुक्त भएको जस्तो अनुभव भएको थियो | सप्तकोशीमा मिसिने सानातिना खोलाहरु देखि इन्द्रावती, सुनकोशी, तामाकोशी, लिखु जस्ता नदीनालाहरुले मलाई मन्त्रमुग्ध पारिरहेको थियो | सुनकोशीको बगर भरि सेताम्मै फुलिरहेका काँसका फुलहरुले मलाई नै स्वागत गरिरहे जस्तै लाग्थ्यो | सुमधुर धुन भरिरहेका सुनकोशीका छालहरुले मेरो ओखलढुंगा बसाईका आगामी अविस्मरणीय दिनहरुको पूर्वानुमान दिईरहेका थिए | पहिलो पटक काठमाडौंबाट ओखलढुंगा सम्मको यात्रामा साथ दिने मेरो कार्यालयका लेखा प्रमुख सन्तोष न्यौपाने र प्रसासन हेर्ने प्रेम आचार्य हुनुहुन्थ्यो | उहाँहरुले बारम्बार विभिन्न ठाउँहरुको परिचय दिंदै मेरो यात्रालाई सहज बनाउने प्रयास गरि रहनुभएको थियो | म ओखलढुंगा पहिलो पटक आएको समय वातावरणीय हिसाबले साच्ची कै सुरम्य, कन्चन र मनामोहक थियो, जुन खालको प्राकृतिक सौन्दर्य  मेरो जीवनको बाल्यकालमा मैले  लम्जुङमा भोगेको थिएँ |        

    विधिवत रुपमा २०७७ साल असोज १४ गते कार्यालय परिसर भित्र काठमाडौं देखि ल्याएको एभोकार्डोको विरुवा सारेर ओखलढुंगा लेखा कार्यालयको कार्यालय प्रमुखको हैसियतमा खोटाङ, ओखलढुंगा र सोलुखुम्बु हेर्ने गरि कार्यभार शुरु गरें | कार्यालयको वातावरण, कार्यकक्षको अवस्था, कार्यालयको आन्तरिक व्यवस्थापन, सेवा प्रवाहमा सुनेका समस्याहरुले केहि दिन त मलाई खिन्न पनि बनायो तर प्राकृतिक सौन्दर्यता र काठमाडौं छोडे पछिको  खुलापनले भने मनमा एक प्रकारको आनन्द दिईरहेको थियो | शुरुका केहि दिनहरु सहकर्मीहरुसंग परिचित हुँदै लेखा, प्रसासन र प्राविधिक कामहरुको बारेमा बुज्दाबुज्दै नै बित्यो | नयाँ कार्यालय भवनमा फर्निचर / फर्निसिङ सहित  कार्यकक्षहरुको व्यवस्थापन गर्नुपर्ने देखि केहि आन्तरिक विषयको अलावा जिम्मेवारी शुरु गरेकै दिनदेखि लुक्ला, नाम्चे लगाएतका क्षेत्रहरुको टेलिफोन/इन्टरनेट समस्या; क्याम्जे, डाँडाखर्क, पत्ताले जस्ता महत्वपूर्ण रिपिटर स्टेसनहरुमा नियमित सेवा अवरुद्ध हुने समस्या; ओखलढुंगा, सल्लेरी, दिक्तेल लगायतका ठाउँहरुको जिर्ण आउटसाइड नेटवर्कको अवस्था, कर्मचारीको अभाव, ग्राहकहरुको गुनासाहरु र सेवाको अत्यधिक माग जस्ता कुराहरुले केहि दिन लगभग किंकर्तव्यविमूढ़ जस्तै बनाएको थियो | देशको अन्य भागहरुमा FTTH सेवाको काम धमाधम भईरहँदा यहाँ भने अत्तोपत्तो थिएन | देशभरि ६५-७० प्रतिशत भूभागमा 4G सेवा संचालन आइसक्दा पनि यहाँका तिन जिल्लाहरुमा सदरमुकाम वरपर रहेका जम्मा नौवटा टावरबाट मात्र 4G सेवा संचालन गरिएको थियो |  विगत वर्षहरुमा नै ठेक्का लागेका तर विविध कारणले बन्न नसकिरहेको टावर निर्माण कार्य अलपत्र जस्तै थियो | 4G परियोजना अन्तर्गतका टावरहरु बन्ने सुरसारमा मात्र थिए | सुचना महामार्ग अन्तर्गतको हर्कपुर- सल्लेरी खण्डको भूमिगत फाइबरको काम अलपत्र अवस्थामा थियो भने हिलेपानी-दिक्तेलको ADSS खण्डको काम शुरु भएको थिएन | रेडियो ट्रान्समिसन नेटवर्कको समस्या त्यतिकै थियो तर  ट्रान्समिसन ब्याकबोनको हिसाबले भने “१००० कि. मि ADSS Fiber link” अन्तर्गत ओखलढुंगा र खोटांगलाई जोडिसकिएको थियो | यतिका समस्या हुँदाहुँदै पनि  काठमाडौं छोडेर आइसकेको हुनाले कम्पनीले दिएको जिम्मेवारीलाई छोडेर हिड्न सक्ने अवस्था थिएन | हरेक समय प्राकृतिक सौन्दर्यताले भने मलाई शक्ति दिईरहेको थियो | यति धेरै समस्याहरु देखेपछि मेरो मनमा एउटा सकारात्मक विचार आयो |  कार्यालय प्रमुखले इमान्दार प्रयास गर्दा धेरै सकारात्मक प्रतिफलहरु आइरहेका कार्यालयहरु तिर मेरो ध्यान गयो | मैले दृढसंकल्प गरें कि यी समस्याहरुलाई मौकामा बदल्छु, पहाडको कार्यालयलाई पनि सबैको ध्यान आकृस्ट गर्ने खालको कार्यालय बनाउँछु | सकारात्मक आन्तरिक उर्जाको प्रभावमा आफुलाई आफैले बनाएको परीक्षामा होम्ने निश्चिन्त गरें | त्यसपछि शुरु हुन थाल्यो मेरो लगभग १६ घन्टे कार्यालयको दैनिकी | 

    एक एक गरेर सम्बन्धित व्यक्तिहरुसंग कार्यालयको प्रसासनिक र प्राविधिक समस्याहरु बुज्न थालें, समाधानका उपायहरुमा चिन्तन गर्न थालें | अनेकन व्यक्तिगत योजनाहरु बनाउन थालें  | विगतमा केन्द्रिय स्तरबाट कम्पनीको सुधारका कुराहरुमा निर्णायक भूमिकाहरु खेलेको, पेशागत व्यवसायिक संस्थाहरुमा नेतृत्वदायी भूमिकाहरु निभाएको तथा कम्पनि भित्रका प्राय सबै निर्देशनालयहरु तथा विभागहरुमा राम्रो व्यक्तिगत सम्बन्ध भएको कारणले सबैतिरबाट सहयोग हुने र समस्याहरु क्रमिक रुपमा समाधान गर्दै जान सकिने अपेक्षा सहित सबैतिर समन्यय गर्न थालें | आधारभूत समस्याहरुसंग सामान्य परिचित हुन थालेपछि  कम्पनि भित्रका सम्बन्धित विज्ञहरुलाई जोड्ने प्रयास गरें | प्रादेशिक तथा केन्द्रिय निर्देशनालय/ विभागहरु सम्म स्थानिय समस्या र सम्भावनाहरुलाई उजागर गर्ने प्रयासहरु निरन्तर  गरें | प्रतिस्पर्धीहरुको सेवा प्रवाहको अवस्था बुज्ने प्रयास गरें | सफल मानिएका कार्यालयहरुसंग नियमित सम्पर्कमा रही अनुभव साटासाट गर्ने र सिक्ने काम गरें |  कर्मचारीहरुको आन्तरिक मनसाय र आनीबानी बुज्ने, उनीहरुका समस्याहरुलाई व्यक्तिगत समस्या जस्तै महत्व दिई काममा उत्प्रेरित गर्ने र अनौपचारिकता विकास गर्ने जस्ता नीति लिएँ | संस्थागत संस्कार (Corporate Culture ) को रुपमा सहकर्मीहरु बिच विश्वास (Trust), सम्मान (Respect)  कदर (Appreciation), सदभाव (Harmony), सक्रियता (Proactive),  सामुहिकता (Team First),  हेरविचार (Care), नियमित सिकाई ( Update & Learn), नियमित मनोरन्जन (Regular Entertainment) जस्ता कुराहरु विकास गर्दै जाने निधो गरें | सेवा विस्तारलाई सहज बनाउन  कार्यालय बाहिरका विविध निकायहरु: स्थानिय तह, प्रादेशिक तथा संघीय प्रतिनिधि, राजनीतिक पार्टी, जिल्ला प्रसासन सहित अन्य कार्यालयहरु तथा सुरक्षा निकायहरुसंगको सम्बन्धलाई विशेष महत्वका साथ विस्तार गरें | भौतिक रुपमा सकेसम्म काठमाडौं तथा प्रादेशिक निर्देशनालय धेरै जानुभन्दा पनि अनलाइन मिटिङ, टेलिफोन तथा सामाजिक संजालमार्फत छलफल गर्ने तर समय मिल्ने बित्तिकै आफ्नो फिल्डमा गई समस्या बुज्ने र स्थानिय तहमा समन्यय बढाउने काम गर्न थालें |  सफल असफल जे भएपनि इमान्दार प्रयासका साथ काम गर्ने बाटो अख्तियार गरें |  

     जिम्मेवारी सम्हाले देखि नै केहि प्रभावकारी कामहरु गरेर आफ्नो उपस्थिति जनाउने इच्छा थियो | शुरुको केहि दिन भित्र नै लगभग तिन वर्ष देखि बन्द रहेको रुम्जाटारको ग्राहक सेवा केन्द्र संचालन गरेर सेवा शुरु गरियो, आजको दिनसम्म आउँदा उक्त केन्द्र निकै नै प्रभावकारी भएको छ, करिव दश लाख त पुरानो बक्यौता मात्रै उठाईसकेको छ | क्याम्जे, पत्ताले र डाँडाखर्क स्थित रिपिटर स्टेसनलाई केन्द्र र प्रदेशसंग समन्यय गरि धेरै हदसम्म स्थिर बनाउने काम भयो जसले गर्दा उच्च हिमाली भेगको सेवा प्रवाहमा सुधार भएको छ | ADSL सेवाको अत्यधिक मागलाई सम्बोधन गर्न कार्यालय कै क्षमतामा ओखलढुंगाबाट रुम्जाटार सम्मको विकट भूभागमा लगभग ७ कि.मि. फाइबर तानेपछि सो ठाउँको टेलिफोन, ADSL र मोबाइल सेवाको गुणस्तरमा व्यापक सुधार भएको छ | करिब तिन कि.मि. फाइबर तानी रामपुरमा नयाँ टेलिफोन एक्सचेन्जको शुरुवात भएको छ | गतवर्ष मात्र खोटाङ, ओखलढुंगा र सोलुखुम्बुमा गरेर पैतिस भन्दा बढी नयाँ मोबाइल टावरहरु बनिसकेका छन्, र अधिकांस संचालनमा पनि आइसकेका छन् | एकवर्ष अघि सम्म तिन जिल्लाहरुमा जम्मा नौवटा टावरहरुबाट मात्र 4G सेवा संचालन रहेकोमा हाल सो सेवा पचास भन्दा बढी टावरहरुबाट सुचारु भईसकेको छ भने अन्य धेरै टावरहरुमा काम धमाधम भईरहेका छन् | ओखलढुंगा, रुम्जाटार, दिक्तेल तथा सल्लेरीमा FTTH सेवाको सर्भे भईसकि ओखलढुंगामा तीनवटा FDC मार्फत सेवा संचालन भैसकेको छ भने दिक्तेलमा छिटै नै सेवा शुरु हुँदै छ | RTDF परियोजना अन्तर्गतको हर्कपुर-सल्लेरी खण्डमा भूमिगत फाइबर बिछ्याइ सकिएको छ भने हिलेपानी – दिक्तेल खण्डको ADSS फाइबरको काम पनि सम्पन्न भैसकिएको छ | कार्यालय कै प्रयास र समन्ययमा RTDF योजनाको लागी हर्कपुरमा दुई रोपनी जग्गा खरिद गर्ने काम भएको छ भने भवन निर्माण शुरु हुने प्रक्रियामा छ | यसै वर्ष हिमाली जिल्ला सोलुखुम्बुलाई पहिलोपटक पत्ताले रिपिटर स्टेसन मार्फत अप्टिकल फाइबर लिंकले जोडिएको छ भने सो स्टेसन सम्म रास्ट्रिय प्रशारण लाइनबाट विजुली जोड्ने गरि संरचना तयार भैसकेको छ | कार्यालयको प्रयासमा सोलुखुम्बुको थुप्तेन छोलिंग जस्तो हिमाली भेगमा नयाँ टावर निर्माण गरि संचालनमा ल्याइएको छ भने  अनेकन  समन्यय पश्चात सगरमाथा रास्ट्रिय निकुन्ज भित्र केहि टावरहरु निर्माण हुँदै छन् | कतिपय मोबाइल टावरहरुमा रेडियो लिंकको ठाउँमा अप्टिकल फाइबरले जोडिने कामहरु सम्पन्न भई सेवाको गुणस्तरमा सुधार भईरहेको छ | लुक्ला, नाम्चे, खुम्जुङ जस्ता उच्च हिमाली भेगका स्थानिय जनताहरुमा कम्पनि प्रति अपनत्व बढिरहेको छ भने सेवा विस्तार पनि भईराखेको छ | कम्पनीले दिईरहेको सेवामा सुधार तथा विस्तारको अलावा कार्यालयको आन्तरिक व्यवस्थापन, कार्यकक्षहरु सुधार, सरसफाई र सजावटले पनि गति लिएको छ |

    हालसम्मको १५ महिने हिमाली/पहाडी जिल्लाहरुको अनुभवले  ग्रामिण भेगमा संचार सेवा विस्तारको चुनौती भन्दा पनि सेवाग्राहिहरुको सुजबुझ, अग्रसरता र सम्भावनाहरुलाई कम्पनीले झन बढी महत्व दिनुपर्दछ जस्तो लाग्दछ | नेपाल टेलिकम प्रतिको माया र कम्पनिबाट प्राप्त  संचार सेवाहरु नै प्रयोग गर्न खोज्ने जनताहरुको चाहनालाई हामीले समयमा नै उपयोग गर्नु पर्दछ | द्रुतगतिको सेवा माग र प्रतिव्यक्ति सेवा प्रयोगको हिसाबले ग्रामिण भेगमा कुनै कमि छैन | सामाजिक सुरक्षा लगायत स्थानीय सरकारी निकायहरुको वाध्यकारी इन्टरनेट प्रयोग र निजि सेवा प्रदायकको मनपरी मुल्यको कारणले त  झन टेलिकमको महत्व अझैं बढाएको छ | दुरसंचार सेवाप्रति आम जनताको जागरण, आवश्यकता, स्थानिय स्तरमा बढेको आम चहलपहल र विविध सम्भावनाहरुको खोजि हुँदै गरेको अवस्था देख्दा नेपाल टेलिकमले ग्रामिण भेगहरुमा गरेको लगानीको प्रसस्त प्रतिफल प्राप्त हुने कुरामा कुनै शंका छैन |    उच्च हिमाली भेगहरु लुक्ला, नाम्चे, खुम्जुंग लगायत सगरमाथा बेसक्याम्प सम्म कुनै बेला कम्पनीको साख र पहुँच बढाउनको लागी सेवा विस्तार गरिएको भएपनि हाल आएर बढ्न थालेको स्थानिय तथा बाह्य पर्यटनलाई बिशेष ध्यान दिदैं नाफामुखी सोचबाट सेवा विस्तार गर्न जरुरी देखिन्छ | ग्रामिण भेगमा रहेका विद्यालय, गैह्र सरकारी संस्था, समूह, क्लब, सहकारी, बैंक, स्थानीय निकाय तथा  विविध सेवा केन्द्रहरुमा सुचना प्रविधिको अनिवार्यता, अत्यधिक  माग र प्रसस्त  बजेटको अवस्था देख्दा नेपाल टेलिकमले छुट्टै ग्रामिण दुरसंचार निर्देशनालय या विभागको अवधारणा बनाई दिर्घकालिन सोच राखेर काम गर्नुपर्ने देखिन्छ| यस्तो अवधारणाबाट हिमाली ,पहाडी तथा तराईका गाउँघरहरुको स्थानिय अवस्थामा विशेष केन्द्रित हुदै ग्रामिण भेगमा सेवा प्रवाहलाई सरल, दिगो र  गुणस्तरिय बनाउन सकिन्छ |  गाउँघरमा कम्पनीको ठुलो विश्वसनियता बाँकी नै रहेकोले सुचना प्रविधिसंग सम्बन्धित स्थानिय तहको बजेट, ग्रामिण दुरसंचार कोष, तथा डिजिटल दुरी कम गर्न विदेशी दातृ निकायहरुले प्रदान गर्ने बजेटहरु समेत यस्तो विभाग मार्फत एकत्रित गर्न सकिन्छ |

 

    सेवा विस्तारको साथसाथै हिमाली/पहाडी जिल्लाहरुको कार्यालय, आवस्यकता अनुसार कर्मचारी तथा  सवारीसाधन लगायतका आन्तरिक व्यवस्थापनमा देखिएको फितलोपनलाई भने सुधार गर्नुपर्ने देखिन्छ | भौगोलिक विकटता, प्रतिकुल मौषम र परिवारबाट छुट्टिएर बस्नुपर्ने कर्मचारीहरुको वाद्यतालाई कम्पनिले विशेष ध्यान दिनुपर्ने देखिन्छ | दुई देखि तिन वर्षमा अनिवार्य सरुवा, आकर्षक आर्थिक प्याकेज सहितका प्रोत्साहनहरु र दुर्गम भेगमा काम गरेबापत थप स्वास्थ्य उपचारको व्यवस्था हुने हो भने यस्ता ठाउँहरुमा कर्मचारी खटाउन गार्हो हुन्छ जस्तो लाग्दैन |

    ओखलढुंगा बसाईको क्रममा आधा भन्दा बढी समय पहाडको रहनसहन र वातावरणमा       आमा र श्रीमती सहित छोरा छोरी पनि संगै भएकोले मलाई आफ्नै गाउँघरतिर सेवा गरिरहेको जस्तो हुन्थ्यो | हरेक दिनको व्यस्तताले निकै छिटो समय बिते जस्तो भयो | कार्यालयको आन्तरिक व्यवस्थापन, आमजनताको तहसम्म कार्यालयको सम्बन्ध विस्तार, ग्राहकको गुनासाहरु सम्बोधन,  सेवाको विस्तार र  मर्मतसम्भारलाई प्रभावकारी बनाउन  आपूर्तिकर्ता तथा फिल्डमा काम गर्ने दक्ष / अर्धदक्ष कामदारहरुसंग गरिने  नियमित सम्पर्क, सेवाको प्रवर्धन, अन्य कार्यालय र निकायहरुसंग समन्यय तथा केन्द्र/प्रदेशको ध्यान आकृष्ट गर्ने सन्दर्भमा कार्यालयबाट खेल्न पाएको भूमिका प्रति मैले गर्व महसुस गरेको छु | छोटो समयको बहुआयामिक भोगाइले मेरो धारणालाई  फराकिलो बनाएको छ भने व्यवस्थापकिय गुण, समन्ययात्मक क्षमता र आँट बढेको आभास भएको छ |  प्राकृतिक सौन्दर्यता र खुला वातावरणमा स्वच्छन्द रुपले हराउन खोज्ने म जस्ता घुमन्तेहरुको लागि त यो ठाउँ स्वर्गीय छ| पत्तालेमा पहिलो पटक परिवारसंगै हिउँ खेल्दा जिन्दगीको सबैभन्दा रमाइलो क्षण भेटेको छु| पिके हिलमा पुगेर गौरीशंकर, नुम्बुर लगायत सयौं हिमालहरुको एकैपटक दृस्यवलोकन गर्दा पुराणहरुमा व्याख्या गरेजस्तै कैलास पर्वत पुगी साक्षात भगवान शिवको सामिप्यताको आनन्द महशुस गरेको छु | हिलारी भ्यु प्वाइन्टबाट सगरमाथा लगायत हिमशैलहरु नजिकबाट नियाल्दा म भावविभोर भएको छु | थुप्तेन छोलिङ, सेर्लो, चियोंङ गुम्बाहरुमा टहलिंदा जीवनमा शुन्यताको आनन्द महसुश गरेको छु | स्थानिय शेर्पा, राई, मगर, तामाङ, क्षेत्री, ब्राह्मण आदि सबै जातिहरुको संस्कार भित्र आफुलाई भेटेको छु | सुन्दर खर्कहरु, खर्कहरुलाई शिरमा राखेर आकाश छुने होडमा रमाइरहेका सल्लाका कोणधारी सुरम्य जंगलहरु, कन्चन हिमनदीहरु, संगीतमय झरनाहरु, निर्दोष चौरीका बथान र गोठालाहरुसंग मैले मितेरी जोडेको छु, यिनीहरुको भावुक सुन्दरतामा म अनेकौं पटक हराएको छु,  धेरै पटक हर्ष विभोर भएको छु | सरलता, सुन्दरता र मौलिकता मैले यहि प्रकृतिबाट सिकेको छु | पोकली, जुनबेशी, सोताङ, छेस्काम, क्याम्जे, डाँडाखर्क, हलेशी, लुक्ला, नाम्चे, खुम्जुङ जस्ता ठाउँहरु घुम्दाका प्राकृतिक अनुभव मेरो मानसपटलमा जीवनपर्यन्त रहने छन् | प्रकृतिका बहुआयामिक अवयवहरु र जीवनका सप्तरंगी पाटाहरु अनुभव गर्न घुम्नुपर्ने रहेछ | सायद काठमान्डौ नछोडेको भए मेरो अनुभव अपुरो नै हुने थियो | सुनकोशीका सुन्दर छालहरू र वगर भरि फिंजिएका सेताम्मे काँसका फुलहरुले संकेत राम्रै गरेका रहेछन् |  धन्यवाद |

======================================== 

-        दिनेश चन्द्र पन्थी “दीप”

कार्यालय प्रमुख

दुरसंचार कार्यालय, ओखलढुंगा