अवधारणा पत्र (Concept Paper)
राईनास
नगरपालिकाको दिर्घकालिन एकीकृत नगर विकाश अवधारणा
Long Term Integrated
Municipal Development Approach of Rainas Municipality
परिकल्पना (Vision) :
“राईनास
नगर : कृषि, पर्यटन, शिक्षा र वातावरण मैत्री शहर”
“Rainas Municipality: Agriculture, Tourism, Education and Environmentally friendly City”
पृष्ठभूमि (Background) :
नेपाल
सरकारले घोषणा गरेको सबैभन्दा कान्छो नगरपालिका मध्ये लम्जुंग जिल्लाको पूर्वी भागमा
अवस्थित तत्कालिन ६ वटा गा.वि.स.हरु तार्कुघाट, धमिलिकुवा, चक्रतिर्थ, भलायखर्क,
प्यार्जुंग, र मोहोरियाकोट मिलाएर राईनास नगरपालिका घोषणा गरिएको छ | यस नगरपालिकालाई
तार्कुघाटमा वडा नं. १ र २, धमिलिकुवामा वडा नं. ३, ४ र ५ , चक्रतिर्थमा वडा नं. ६,
७, र ८ , भलायखर्कमा वडा नं. ९ र १०, प्यार्जुंगमा वडा नं. ११ र १२ र मोहोरियाकोटमा
१३ र १४ गरि जम्मा १४ वटा वडाहरुमा विभाजन गरिएको छ | यस सँगै लम्जुंगमा मध्ये
नेपाल, करापुटार, सुन्दरबजार र बेसिशहर गरि जम्मा ५ वटा नगरपालिकाहरु पर्दछन | पुर्व, पूर्व-दक्षिणमा चेपे नदि, गोरखा जिल्ला, दक्षिणमा मर्स्यांदी नदि, तनहुँ जिल्ला- पुर्कोट गा.वि.स. (दक्षिण तिरको केहि भूभाग चेपेनदी र पालुंगटार न.पा., गोरखा जिल्ला संगपनि जोडिएको), पश्चिममा मर्स्यांदी
नदि, लम्जुंग कै सुन्दर बजार नगरपालिका र उत्तरमा लम्जुंग जिल्लाका अन्य गा.वि.स.हरु
(भारते, गौंडा, कोल्की) संग जोडिएको
राईनास न.पा. अत्यन्त सम्भावना बोकेको ठाउँ हुँदाहुँदै पनि भौतिक पूर्वाधारको
दृष्टिकोण बाट पछी परेको छ| हालको अबस्थामा नगरपालिकाको लागि हुनुपर्ने आबश्यक
पूर्वाधार र समग्र विकाशको गति निकै कम छ | यध्यपी नगरपालिका घोषणा भईसके पछी
सकारात्मक सोचका साथ विद्यमान
सम्भावनाहरुलाई मध्यनजर गरि एकीकृत दिर्घकालिन विकाश निर्माणको अबधारणा सहितको
छलफल, वहस गर्ने र उपयुक्त योजनाहरुको निर्माण प्रक्रियाहरूमा शुरु देखि नै पहल
गर्न जरुरी देखिन्छ |
यसै
पृष्ठभूमिमा राईनास नगरपालिकालाई केन्द्रमा राखी अन्य नवाघोषित नगरपालिकाहरुलाई
पनि उदाहरण हुने गरि पौष-४, शनिवार, राईनास न.पा. केन्द्र तिनपिप्ले बजारमा
अन्तरक्रिया कार्यक्रम राखिएको छ | राईनास नगरपालिका भित्र ब्यवसायिक तथा उन्नत
कृषि, ब्यवस्थित पर्यटकीय गन्तब्य, उच्च शैक्षिक ग्रामहरु सहितको दिगो विकाशमा
आधारित वातावरण मैत्रि समुन्नत नगर विकाश गर्ने परिकल्पना सहित यो बहस तथा
अन्तरक्रिया कार्यक्रमको शुरुवात गर्न लागिएको हो | समयको हिसाबले पहिलो नगरपरिषद
सम्पन्न हुनुभन्दा अगाडी नै यस्ता कार्यक्रमहरु राख्दा शुरु देखि नै सम्भावना,
एकीकृत विकाश निर्माण र दिर्घकालिन सोचको विकाश भई त्यसै अनुरुप कार्यक्रमहरु बन्न
सहयोग पुग्ने हुनाले आगामी पौष-४, २०७२ मा यो कार्यक्रम राखिएको हो |
विषयहरुको पहिचान र औचित्य (Rationale and Identification of Subjects )
छलफलमा
समाबेश गरिने विषयहरुको पहिचान र औचित्य निम्न बमोजिम छ |
१) शहरी विकाश :
राईनास नगरपालिका भित्र केहि पकेट क्षेत्रहरुमा क्रमिक रुपमा नगर उन्मुख
वस्तीहरु विकाश भईरहेको छ | लम्जुंगको पूर्वी पहाडी र उत्तरी क्षेत्रबाट तथा
गोरखाको सिमानाहरूबाट यो क्षेत्रमा बसाईंसराई हुने गरेको छ | यो क्रम नगर विकाश सँगै
बढ्दै जाने देखिन्छ | हाल वस्तीहरु विस्तार भईरहेको ग्रामिण बजार तथा पकेट
क्षेत्रहरुमा तार्कुघाट बजार वरपरको क्षेत्र, धमिलिकुवाको पाँचभाई वरपरको क्षेत्र,
चक्रतिर्थको स्याउली बजार, कैनिटार, तिनपिप्ले, अल्काटार, सातविसे, टिमुरे,
भलायखर्कको बोराङखोला बजार तथा प्यार्जुंग र
मोहोरियाकोटमा पनि यस्ता केहि क्षेत्रहरु पर्दछन | यस्तै चेपेनदीको वरपर लम्जुंग-गोरखा
समेटिने गरि विस्तारित चक्रपथ भित्र चेपेको दायाँबायाँ भविष्यमा पर्यावरण मैत्री
शहरविकाश गर्न सकिने देखिन्छ | हाल विस्तार भईरहेका क्षेत्रहरुमा अनियन्त्रित
तरिकाले कृषि योग्य भूमिहरु च्यापिदैं गएको, भवन निर्माण मापदण्ड अनुसार नबनेको,
सडक अधिकार क्षेत्र पर्याप्त नछोडिएको सन्दर्भमा भविष्यको लागि परिकल्पना गरिएको
वातावरण मैत्रि शहर कस्तो हुनुपर्ने ? के कस्ता मापदण्डहरु अहिल्यै देखि लागु
गर्नुपर्ने ? कस्तो भू-उपयोग नीति उत्तम हुने? यस्ता कुराहरु प्राप्त गर्न के
कस्तो योजनाहरु अहिल्यै देखि बनाउनु पर्ने ? एकीकृत विकाश योजना तयार गर्दा के के
कुराहरु समाबेश गर्नु पर्ने? र व्यवस्थित शहरिकरणको योजनाबद्ध विकासक्रममा ख्याल
राखीरहनु पर्ने कुराहरुको बहस शुरुवात गर्न सान्दर्भिक देखिन्छ |
२)
व्यवसायिक
कृषि
कृषिको दृष्टिकोणबाट राईनास नगरपालिका भित्र अत्यन्त उर्वर भूमिहरु छन्
| सिंचाईको हिसाबले दुई ठुला रास्ट्रिय स्तरका योजनाहरु : राईनासटार सिंचाई योजना
र पाङ्ग्रे-हर्राबोट सिंचाई योजना यसै नगरपालिका भित्र पर्दछन | दुवै योजनाहरुबाट
गरि ११६० हेक्टर सिंचित भुमि र लगभग १५००० जनता लाभान्दित छन् | अरु साना ठुला
कुलाहरुको माध्यमबाट धेरै जसो भूमिहरु सिंचित भुमि मै पर्दछन् | तार्कुघाटका फाँटहरु,
राईनासटार, कैनिटार, तिनपिप्ले, अल्काटार, ढम्के, टिमुरे, टारी, खरखरे, रयले, ढाँड साथै आसपासका फाँटहरु व्यबसायिक खेतीका लागि उपयुक्त छन् | यति
हुँदाहुँदै पनि स्थानीय कृषिमा यान्त्रिकीकरण तथा लामो समयदेखि व्यवसायिकरण हुन
नसक्नुलाई ठुलो कमजोरी मान्नुपर्दछ | चेपे र मर्स्यांदी नदि आसपासका फाँटहरु अन्न
र तरकारी वालीको लागि उपयुक्त छन् भने, माथिल्लो पहाडी भुमि फलफुल, जैविक तरकारी,
जडीबुडी र पशुपालनको लागि उपयुक्त देखिन्छ | व्यवसायिक हिसाबले यान्त्रिकीकरण सहित
कृषि तथा पशुपालनमा ध्यान दिने हो भने यो भू-भाग कृषिको उदाहरणीय केन्द्र बन्न
सक्छ | विध्यमान कृषि निर्वाहमुखि भन्दा माथि उठ्न सकेको छैन र हालसम्म मानिसहरुको
खाने वानीमा सुधार ल्याउन सकिएको छैन | यी सबै कुराहरुलाई हेर्दा ढिलो नगरी
व्यवसायिक कृषिको बहस शुरुवात गर्नुपर्ने देखिन्छ |
३)
पर्यटन
ऐतिहासिक राईनासकोट, लिगलिगकोट यो क्षेत्रको गहना मान्नुपर्दछ | त्यसैगरि
प्रख्यात धार्मिक स्थल दुधपोखरी जाने प्रमुख पदमार्ग यसै नगरपालिकामा पर्दछ | चेपेघाट,
चक्रतिर्थ, बोक्सेरह, पन्थेडाँडा कालिका मन्दिर यहाँका महत्वपूर्ण धार्मिक स्थलहरु
हुन् | नेपाल एकीकरणका सम्मानित पुरुष वीर भक्ति थापाको जन्मस्थल मोहोरियाकोट पनि
ऐतिहासिक हिसाबले महत्वपूर्ण मानिन्छ | पदयात्रा, दृस्यावलोकन, ग्रामिण तथा
सांस्कृतिक पर्यटन, कृषि पर्यटन, धार्मिक पर्यटनको लागि यो क्षेत्रले प्रचुर
सम्भावना बोकेको छ | यसैगरी राईनासकोटबाट चेपेनदीको बगरसम्म प्याराग्लाइडिङ, रक क्लाइमीङ साथै
साहसिक पर्यटनको लागि पनि उपयुक्त भू-भागहरु पर्दछन | काठमान्डौ, पोखरा र
लुम्बिनीबाट समदुरीमा पर्ने यो ऐतिहासिक क्षेत्र जातीय र सांस्कृतिक सहिष्सुणताको
हिसाबले पनि उदाहरणीय नै मान्नु पर्दछ | होमस्टे र दृस्यावलोकन एकैसाथ गर्न सकिने
राईनास गाउँ, बोहोरा गाउँ जस्तै जातीय सांस्कृतिक पहिचान सहितका प्रसस्तै गाउँहरु
यो नगरपालिका भित्र पर्दछन | चेपे र मर्स्यांदी नदिका किनारहरुलाई जल मनोरन्जनको
दृष्टिले विकास गर्ने र समग्रमा यो क्षेत्रलाई रास्ट्रिय स्तरका पदमार्गहरुसंग
जोडी पर्यटनको दिर्घकालिन विकाश गर्न सकिन्छ | यसको लागि स्थानीय स्तरमा बहसको सृजना
गरि पर्यटन विकाशका साझेदारहरुलाई समाबेश गराउन आवश्यक देखिन्छ |
४)
स्थानीय
स्वायत्त शासन
पछिल्लो समयमा घोषणा भएका नगरपालिकाहरुको अवस्था हेर्दा घोषणा पुर्व
स्थानीय तहमा प्रयाप्त बहस नभएको र घोषणा पश्चात प्रसासनिक तथा प्राविधिक हिसाबले के
के कुराहरु फरक हुने?, के गर्ने?, के नगर्ने? भन्ने जस्ता कुराहरुमा शुरु देखि नै
सहजीकरण गर्न आवश्यक रहेकोले यस वारेमा सचेतना दिने खालको बहस गर्न जरुरि छ | प्रसासनिक
काम कारवाही देखि निर्माण मापदण्ड, योजना तर्जुमा, कार्यान्वयन, मूल्यांकन, आवधिक
योजनाहरुको निर्माण, सडक अधिकार क्षेत्र, करको दायरा साथै स्थानीय स्वायत्त शासनले
प्रदत्त गरेका कुराहरुको बारेमा बहस गरि स्थानीय स्तरको विकाश निर्माणमा सहभागी
हुने जनसमुदायलाई उचित चेतना प्रवाह गर्न आबश्यक देखिन्छ |
राईनास नगरपालिकामा दीर्धकालीन सोचका साथ एकीकृत
विकासको अबधारणा सहित अघि बढ्दै जाने उदेश्य लिई हाललाई माथि उल्लेख गरिएका शहरी
विकाश, व्यवसायिक कृषि, पर्यटन र स्थानीय स्वायत्त शासन विषयहरुलाई समाबेश गरि
निम्न अनुसार अन्तरक्रिया कार्यक्रम गर्न लागिएको छ | एकीकृत विकाशमा समाबेश
गर्नुपर्ने विषयहरु शिक्षा, स्वास्थ्य, मानव संसाधन, उद्यमशिलता र भौतिक पूर्वाधारका
विभिन्न पाटाहरुको पहिचान गरि त्यसपछिका दिनहरुमा क्रमिक वहसका कार्यक्रमहरु गर्ने
र यसरी गरिने सबै कार्यक्रमहरुमा सकेसम्म
धेरै स्थानीय तहमा अपनत्व हुने गरि स्थानीय प्रशासन, वुद्धिजीवी, राजनीतिक दल, नागरिक
समाज, सरोकार समुह, युवा क्लव, व्यवसायिक तथा उद्यमशिल व्यक्तित्वहरुको सहभागितामा
सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको छ | अन्तरक्रियामा उठेका महत्वपूर्ण बुंदाहरुलाई
टिपोट गरि कार्यन्वयनमा लान सामुहिक पहल गरिने छ |
कार्यक्रम
स्थल : तिनपिप्ले, राईनास नगरपालिका
मिति : २०७२-०९-०४ (December-19, 2015) शनिवार
समय : बिहानी १०:००
बजे देखि दिनको ५:०० बजे सम्म
यस कार्यक्रममा सहभागी भई विषयगत सहयोग गरिदिन
यहाँ र यहाँको संस्थालाई हार्दिक अनुरोध गरिन्छ |
धन्यवाद
आयोजक
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
अन्तरक्रिया कार्यक्रम
राईनास नगरपालिकाको दिर्घकालिन एकीकृत नगर विकाश अवधारणा
Long Term Integrated
Municipal Development Approach of Rainas Municipality
विज्ञहरु र विषय (Experts and Topics)
शहरी
विकाश (Urban
Planning)
१) डा. जगदीश चन्द्र पोखरेल, पुर्व
उपाध्यक्ष, राष्ट्रिय
योजना आयोग, अध्यक्ष, क्षेत्रीय तथा सहरी विकाश समाज
नेपाल
“राष्ट्रिय तथा क्षेत्रीय दृष्टिकोणबाट राईनास उपत्यकाको विकाश
(Rainas Valley Development from National & Regional
Perspective)”
२) संजय उप्रेती - शहरी योजना विद; उप-प्राध्यापक, इन्जिनियरिंग अध्ययन संस्थान, पुल्चोक क्याम्पस
“राईनास नगरपालिका – योजनाबद्ध शहरी विकाशको विधि तथा अवसरहरु
(Rainas Municipality-Method & Prospects
of Planned Urban Development)”
३) अर्जुन कोइराला- शहरी योजना विद, महासचिव, क्षेत्रीय तथा सहरी विकाश समाज
नेपाल
“नगरपालिकाहरुको दिर्घकालिन सोच: प्रक्रिया तथा उदाहारणहरु
(Municipal Visioning: Process & Examples)”
४) दीपक श्रेष्ठ- सिनियर डिभिजनल
इन्जिनियर, शहरी
विकाश तथा भवन निर्माण विभाग, आयोजना प्रमुख, एकीकृत शहरी विकाश योजना, नेपालगंज
“निर्माण मापदण्ड, सडक अधिकार क्षेत्र, योजना स्वीकृति, कार्यान्वयन, अनुगमन तथा मुल्यांकन (Building Byelaws, Right
of way, planning Permit, Implementation, Monitoring and
Evaluation)”
व्यबसायिक
कृषि
(Professional Agriculture)
५)
डा. ध्रुब बहादुर थापा, वरिस्ठ वैज्ञानिक, नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद (NARC)
“नगर विकासमा कृषि (Agriculture in Municipal Development)”
पर्यटन (Tourism)
६)
राम चन्द्र सेडाई, Community and Eco-Tourism Expert,
Strategic Tourism Planner, President and Executive Director of Centre
for Environment and Sustainable Tourism Development Nepal (CEST Nepal)
“राईनास नगरपालिका क्षेत्रमा पर्यटन विकाशको सम्भावना (Tourism Development Potentials of
Rainas Municipality)”
स्थानिय
स्वायत्त शासन (Local Governance)
७)
प्रेम दवाडी,
स्थानीय शासन विज्ञ
“नगर शासन तथा विकाश (Municipal
Governance and Development)”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
अन्तरक्रिया कार्यक्रम
राईनास नगरपालिकाको दिर्घकालिन एकीकृत नगर विकाश
अवधारणा
Long Term Integrated
Municipal Development Approach of Rainas Municipality
कार्यक्रमको ढाँचा (Program Modality)
10:00 – 11:00: उद्घाटन सत्र (Opening
Session)
11:00 – 13:45: प्राविधिक सत्र-१ (Technical Session-1)
शहरी
विकाश (Urban Planning & Development)
11:00 - 11:30: प्रस्तुति १: डा. जगदीश चन्द्र पोखरेल
11:30 – 12:00: प्रस्तुति २: संजय उप्रेती
12:00 – 12:30: प्रस्तुति ३: अर्जुन कोइराला
12:30 – 13:00: प्रस्तुति ४: दीपक श्रेष्ठ
13:00 – 13:45: शहरी विकाश सम्बन्धि
अन्तरक्रिया
13:45 – 14:30: खाजा/खाना खाने समय (Lunch Time)
14:30 - 16:30: प्राविधिक सत्र-२ (Technical Session-2)
कृषि, पर्यटन र
स्थानीय स्वायत्त शासन (Agriculture, Tourism and Local Governance)
14:30 - 15:00: प्रस्तुति ५: डा. ध्रुव बहादुर थापा, कृषि
15:00 – 15:30: प्रस्तुति ६: राम चन्द्र सेडाईं, पर्यटन विज्ञ
15:30 – 16:00: प्रस्तुति ७: प्रेम दवाडी, स्थानीय स्वायत्त शासन
16:00 – 16:30: कृषि, पर्यटन र स्थानीय शासन विज्ञ सम्बन्धि अन्तरक्रिया
16:30 – 17:00:
समापन
सत्र (Closing Session)
कार्यक्रम
स्थल : तिनपिप्ले, राईनास नगरपालिका
मिति : २०७२-०९-०४ (December-19, 2015) शनिवार
समय : बिहानी १०:००
बजे देखि दिनको ५:०० बजे सम्म
आयोजक :
राईनास नगरपालिका, लम्जुंग
प्राविधिक सहयोगी :
नेपाल इन्जिनियर्स एशोसियसन
(NEA)
क्षेत्रिय तथा शहरी विकाश
समाज (RUPSON)
