नगरपालिकाहरुलाई गाउँपालिकामा रुपान्तरण गर्ने सरकारको अपरिपक्क निर्णय (सन्दर्भ : राइनास नगरपालिका, लम्जुङ)

      एक बर्ष पनि पुरा नहुँदै नेपाल सरकारले स्थानिय निकायहरुमा धेरै संरचनाहरु परिवर्तन गर्दै छ | सामान्य भौतिक संरचनाहरुको विकाश त कता हो कता आधारभूत खाकाहरुपनि तयार नगरी र स्थानिय स्तरमा नगरपालिकाको सामान्य अर्थ पनि नबुझाई गतवर्ष  मात्र अन्धाधुन्दा नगरपालिकाहरुको घोषणा भएको थियो | कतिपय स्थानीयवासीहरुलाई नगरपालिकाको घोषणाले उत्साह भरेको थियो भने कतिपयलाई सामान्य पूर्वाधार पनि नभएको गाउँलाई एकैचोटी नगर भन्नुपर्दा असजिलो महसुस भएको थियो | नवघोषित नगरपालिकाको संरचनाबाट स्थानिय तहको प्रशासनिक काम कारवाहीमा सुलभता भन्दा झमेला र असजिलो भएको महसुस गर्न सकिन्थ्यो | सामान्य जनताहरुमा नगरपालिकाको संरचना प्रति राम्रो संग परिचित हुन नपाउँदै गरिएको यस प्रकारको परिवर्तनले कतै विरोध, कतै प्रतिक्रिया तथा कतै निरासा छाएको छ | साँच्ची कै सरकारी निर्णयको परिपक्कता र कार्यान्वयन प्रति प्रश्न चिन्ह उठेको छ | व्यक्तिगत रुपमा व्यवहारिक विज्ञान (Applied Science) को विद्यार्थी भएको नाताले र विदेश तिरका नगरपालिकाहरुको अवस्था देख्दा गतवर्ष हाम्रोमा गरिएको नगरपालिकाको घोषणा प्रति त्यति खुसि लागेको थिएन | आफ्नो कौतुहलता मेट्न र नगरपालिका घोषणाको आधारभूत कुराहरु बुझ्न नेपाल इन्जिनियर्स एशोसियसनको प्रतिनिधिको हैसियतमा मन्त्रालयहरु, राजनीतिक दलका प्रतिनिधिहरु र कतिपय स्थानिय व्यक्तिहरुसंग वार्तालाप गरेको थिएँ | मैले पाएको उत्तर आधारभूत खाका र पर्याप्त भौतिक पूर्वाधारहरु नभएपनि प्रसस्त सम्भावनाहरु भएको ठाउँमा नगरपालिकाको घोषणा पश्चात क्रमबद्ध र स्पस्ट खाका सहितको दीर्घकालीन विकाशका आधारहरु बन्दछन भन्ने थियो |

    तत्कालिन सरकारको निर्णयले स्थानिय संयन्त्र प्रभावकारी हुनसक्ने झिनो आंकलन गरि सकारात्मक बल पुर्याउनु पर्छ भनेर राइनास नगरपालिकाका जागरुक व्यक्तित्वहरु तथा क्लबहरुले विविध जागरणका कार्यक्रमहरु गर्दै आइरहेका छन् | स्थानिय जनतालाई शहरी योजनाविदहरुसंग प्रत्यक्ष साक्षात्कार गरेर शहरी योजना देखि विकासका आधारभूत शब्दावलीहरु सिकाउने, विकाशको चरणहरुमा हुने सक्ने विविध पिडाहरु बुज्न र स्वीकार्न तयार गर्ने, स्थानिय सम्भावनाहरु पहिचान गर्न उत्प्रेरित गर्ने, दीर्घकालीन विकासको लागि अहिल्यै देखि ध्यान दिनुपर्ने कुराहरुको ज्ञान दिने जस्ता विषयहरुमा विशेषत धेरैको ध्यान केन्द्रित छ | राइनास नगरपालिकाको घोषणाले यस क्षेत्रका धेरै बासिन्दाहरुमा एक प्रकारको उत्साह आएको र चुस्त प्रसासनिक संयन्त्र नभएपनि विस्तारै विकशित हुन लागेका नयाँ संरचनाहरुप्रति सबैतिरबाट स्वीकारोक्ति बढन थालेको स्पस्ट अनुभव गर्न सकिन्छ | हो, हाम्रोमा वर्तमान भौतिक संरचनाहरुको हिसाबले नगरपालिका बन्नुपर्ने बलियो आधार छैन तर सम्भावनाहरु प्रसस्तै छन् | जे सुकै भएतापनि नगरपालिका घोषणा गरिसकिएको ठाउँहरुमा नयाँ पूर्वाधारका खाकाहरुमा गम्भीर छलफल हुनुपर्नेमा धमाधम परिवर्तन गरि गाउँपालिका घोषणा गरिएको कुरा वास्तवमा अत्यन्त अपरिपक्क र असान्दर्भिक छ | एक बर्ष अगि मात्र शहरीकरण गर्न खोजिएको ठाउँहरु बर्ष दिनपनि नपुग्दै फेरि किन परिवर्तन गर्नुपर्यो ? सामान्य जनताले के बुज्ने ? यस्तो कमजोर निर्णय गर्ने र कार्यान्वयन गर्न नसक्ने सरकारसंग हामीले के अपेक्षा गर्ने ? कतिपय खबर पत्रिकाहरुमा आए अनुसार स्थानिय राजनीतिक निर्णय रे | के के न् राम्रो दुरदर्शी काम जस्तो  स्थानिय तहदेखि नै राजनीतिक सहमतिको प्रयास रे |  विकास निर्माणमा राजनीतिक दलहरु एक हुनुपर्छ भन्ने संदेश रे | ए ! बाबा, यी संदेश दिनेहरु एक वर्षअगि को हुन् ? कहाँ थिए ? गतवर्ष पनि त्यस्तै सहमति भएको होइन ? फेरि यस्ता कुराहरुमा राजनीतिक पक्ष बलियो हुनुपर्छ कि प्राविधिक पक्ष ? पहिला राजनीतिक निर्णय गरिसकेपछि विज्ञहरुलाई दवाब दिई मुर्ख बनाउन औपचारिकता निभाउने काम मात्र भएको छ | सुन्दा पनि हाँसै लाग्छ, प्राविधिक समित यसभन्दा बाहिर नजाला रे |

     अहिले लाग्दै छ, साँच्ची कै अपरिपक्क र अनुत्तरदायी राजनीतिले हामी माथि अत्यन्तै डरलाग्दो जरा गाडेको रहेछ | विज्ञहरुले उचित विरोध गर्न नसक्नुपनि हाम्रो समाजको अर्को अभिसाप हो | हाम्रो जस्तो अल्पविकसित समाजमा राजनीतिक नेता भनेपछि सबै कुराहरुको औषधि (Panacea) जस्तो मानिने र उनीहरुले पनि आफुलाई त्यस्तै भएको स्वाङ पार्ने प्रवृत्ति अत्यन्त धेरै हुन्छ | विज्ञहरुले ससक्त आवाज निकाल्न नसकेसम्म यो प्रवृत्ति रही नै रहन्छ | देशको चिन्ता गर्ने, आदर्शवान, परिपक्क र उत्तरदायी नेताहरु भन्दा पनि राजनीतिक नाफा नोक्सानको हिसाबकिताब गर्ने साहुहरुबाट हुने यस्तै निर्णयहरुको बोझमा आम जनता पिडित हुनुपर्ने हुन्छ | आधारभूत रुपमा सामान्य मानिसहरुले राजनीतिलाई फोहोरी खेल र आफ्नो पहुँच भन्दा माथिको कुरा सम्झन छाड्ने तथा विद्वानहरु इमान्दार रुपमा राजनीतिमा लाग्ने दिन नआए सम्म यस्तै हुन्छ |

      राइनास कै सन्दर्भमा गाउँपालिका हुनु ठिक बेठिक भन्दापनि अपरिपक्क सरकारी निर्णय, गैरजिम्मेवार राजनीति प्रभुत्तता र त्यसको असर स्वरूप जनताले भोग्नुपरेको अन्योलता र असुविधा गहन विषय हो जस्तो लाग्दछ | यस्ता कमजोर निर्यणहरु स्थानिय जनस्तरमा आउन सक्ने विचलनका कारणहरु पनि बन्न सक्दछ | सरकारको गुण भनेको अन्ततोगत्वा त्यो देशका व्यक्तिहरुको गुणमा परावर्तन हुन्छ |  गतवर्ष गरेको आफ्नो निर्णयमा सरकार स्थिर रहनुपर्दछ | पुर्व घोषित नगरपालिकाहरुलाई गाउँपालिकामा रुपान्तरण गरि अपरिपक्कता देखाउनु भन्दापनि   नयाँ पूर्वाधारहरु सहित दीर्घकालीन विकासका जगहरु निर्माण गर्न सरकारले विशेष विज्ञ टोलीबाट अध्ययन गराउनु पर्दछ |

         

-                            --- ई. दिनेश चन्द्र पन्थी